Gatunki wierzby
Wierzba (Salix) razem z topolą (Populus) należy do rodziny wierzbowatych (Salicaceae) i tym samym do najstarszych roślin kwitnących, pochodzących jeszcze sprzed epoki lodowcowej. Wierzba występuje w różnej postaci – płożących się krzewów, a także drzew mających do 35 m wysokości. Należy do roślin pionierskich. Po powodziach, wichurach i trzęsieniach ziemi bardzo szybko zasiedla zdewastowane tereny. Chociaż występuje na prawie wszystkich kontynentach, to preferuje północną strefę umiarkowaną. Większość wierzb rośnie na brzegach rzek lub w otwartym polu, rzadko natomiast stanowią one element składowy lasów. Roślina ta lubi chłodne i wilgotne, ale słoneczne stanowiska. Nadawane wierzbie nazwy odzwierciedlają często pierwotne stanowiska poszczególnych gatunków (wierzba alpejska, wierzba tatrzańska) lub ich szczególne cechy (wierzba ostrolistna, wierzba krucha). Niektóre posiadają nieraz dziwne brzmienie (wierzba hastata, wierzba iwa, wierzba rokita). Istnieje od trzystu do pięciuset gatunków wierzby. Liczba ta jest uzależniona od tego, jak zdefiniujemy gatunki podstawowe, ponieważ występują też niezliczone mieszańce (hybrydy), które się dalej krzyżują. Łatwe powstawanie nowych gatunków tej rośliny bierze się stąd, że wierzby są dwupienne. Oznacza to, że istnieją egzemplarze męskie i żeńskie. Jeśli żeńska roślina zostanie zapylona przez męską roślinę innego gatunku, to nasiona mają właściwości zarówno jednej, jak i drugiej rośliny. Wyjątkiem jest sadzona w ogrodach i parkach wierzba żałobna, której kotki posiadają często obok siebie kwiaty męskie i żeńskie lub pojedyncze krzewy wytwarzają bazie posiadające cechy męskie i żeńskie. W przeciwieństwie do drzew takich, jak dąb, buk lub kasztan, wierzba ma bardzo lekkie nasiona, które mogą być przenoszone i rozsiewane przez wiatr. Z innym sposobem jej rozprzestrzeniania się mamy do czynienia na przykład w wyniku powodzi. Polega on na tym, że odłamane gałązki, przeniesione w inne miejsce, łatwo wypuszczają korzenie, dzięki czemu wyrastają drzewa i krzewy. Dlatego przy uprawie wierzby dominuje rozmnażanie przez sadzonki, które jest zasadniczo łatwiejsze niż wysiew nasion. Ułatwia ono rozmnażanie określonych gatunków, a także dokładniejsze określanie właściwości sadzonych egzemplarzy.
Dziko rosnące krzewy i zarośla wierzby
Krzewy wierzby stanowią wspaniałą ochronę przed wiatrem, a wiosną są jednym z najważniejszych źródeł pokarmu dla pszczół. Dlatego właśnie gałązki wierzbowe z baziami nie powinny być na wiosnę ścinane. Ponieważ żeńskie kwiaty są zapylane przez wiatr i pszczoły, a wierzby ścinane corocznie nie tworzą kwiatów, to pozostawianie dziko rosnących krzewów i zarośli wierzbowych jest bardzo ważne!
Wierzby uprawne
Wierzby uprawne rosną na polach, a rozmnażane są przez sadzonki. Do uprawy wybiera się specjalne egzemplarze rosnące w formie krzewów. Odpowiednie są tylko nieliczne gatunki o długich, elastycznych pędach. Krzewy sadzone są blisko siebie, żeby się nie rozgałęziały, lecz wypuszczały długie, proste witki. Należy je potem właściwie pielęgnować. Aby pozyskać wiele wysokogatunkowych prętów wiklinowych do celów plecionkarskich, trzeba posiadać pewną wiedzę, doświadczenie, a także wybrać właściwe stanowisko. Do prywatnego użytku można też stworzyć własną plantację, ewentualnie posadzić w ogrodzie przy domu kilka pojedynczych krzewów lub drzew określonych gatunków, w zależności od celów, do jakich chcemy je wykorzystywać.
Drzewa i półdzikie wierzby głowiaste
Wierzba głowiasta nie jest specjalną odmianą, lecz drzewem ogłowionym, czyli pozbawionym konarów. Dzięki temu w miejscu regularnego cięcia pień przyrasta, nadając drzewu wyjątkowy kształt. Dawniej chłopi często ogławiali wierzby, a gałęzie i pędy pozyskiwane z „głów” wykorzystywali do celów opałowych oraz wyplatania koszy. Obecnie wiklina jest pozyskiwana w ograniczonym zakresie. Stanowi to problem, ponieważ przez taki stan rzeczy wierzby głowiaste nie są przycinane, co powoduje, że ich gałęzie grubieją i pod ich ciężarem drzewo może się rozłupać. Wierzba biała (Salix alba) jest często sadzona z zamysłem ogłowienia. Toleruje ona dużą wilgotność, dlatego rośnie często na brzegach rzek, jezior i stawów, a także wzdłuż wiejskich dróg; może osiągnąć wysokość od 5 do 25 m. Jednak pręty z niej pozyskiwane są raczej niezbyt dobre do celów plecionkarskich. Szeroko rozpowszechniona jest też wierzba krucha (Salix fragilis) i wierzba biała zwisająca (Salix alba var. vitellina) z żółtawą korą. Niektóre odmiany tych gatunków, jako wierzby uprawne, mogą być używane w plecionkarstwie. Miękkie drewno tej wierzby jest mało trwałe i prawie wcale nie nadaje się do celów stolarskich. Jednakże używa się go czasem do produkcji butów drewniaków, różnego rodzaju skrzynek, przetaków, rzeźb z drewna, wykałaczek, zapałek, wełny drzewnej, wytwarzania masy papierowej itd. Wierzba żałobna jest jedną z najbardziej znanych, ale zarówno ona, jak i wiele innych gatunków, niezbyt nadaje się do wykonywania plecionek. Spotykamy ją za to często w naszych parkach i ogrodach jako drzewo ozdobne, podobnie jak wierzbę iwę Pendulę, wierzbę mandżurską, wierzbę sachalińską (inaczej smoczą). Bardzo dekoracyjna jest występująca w naszych ogrodach wierzba ostrolistna, zwana kaspijską (Salix daphnoides var. acutifolia), charakteryzująca się czerwoną korą. Chociaż nie nadaje się ona do celów plecionkarskich, to świetnie chroni przed wiatrem i dobrze rośnie na wydmach, ponieważ toleruje słoną wodę.
Jeśli ktoś chciałby zasadzić wierzby miododajne, to może zdecydować się na:
wierzbę Smitha (Salix smithiana), wierzbę purpurową (Salix purpurea), wierzbę wawrzyn kowę (Salix daphnoides), lub wierzbę iwę (Salix caprea).
Do gatunków zagrożonych należy wierzba borówkol istna (Salix myrtilloides), jak również wierzba wawrzynkowa (Salix daphnoides). Niektóre wierzby były latami traktowane jako chwasty i niszczone, jednak większość ginie na skutek zniszczenia ich naturalnego środowiska. Szczególnie dotyczy to wierzb rosnących na torfowiskach i w lasach łęgowych.