Środki chemiczne zastępujące cięcie
Od kilkunastu już lat prowadzone są w instytutach sadowniczych badania nad zastąpieniem cięcia przez odpowiednie środki chemiczne, nanoszone na drzewa w formie opryskiwania lub smarowania. Nie udało się dotąd zastąpić cięcia ręcznego przez żaden środek chemiczny, ale znaleziono sposoby na jego ograniczenie. Stosowane w niektórych krajach preparaty chemiczne dają następujące rezultaty:
– ograniczają wyrastanie młodych pędów na konarach,
– hamują intensywność wzrostu pędów,
– powodują zamieranie wierzchołków pędów zastępując ich ręczne uszczykiwanie.
Po intensywnym cięciu starszych drzew ukazują się u podstawy konarów silnie rosnące pędy zwane wilkami. Pędy te trzeba wycinać, bo zagęszczają one nadmiernie koronę. Badania wykazały, że można zmniejszyć liczbę wyrastających wilków smarując rany po cięciu odpowiednią emulsją zawierającą 1% kwasu alfanaftalenoctowego, lub sole tego kwasu (tabela).
Tabela. Wpływ smarowania ran po cięciu jabłoni farbą emulsyjną i farbą z dodatkiem 1% NAA na liczbę wyrosłych wilków na drzewie (wg A. Miki, T. Jacyny i Z. Pasiut)
| Odmiany jabłoni i ich wiek | Liczba wilków na drzewie po posmarowaniu ran | |
| samą farbą | farbą z dodatkiem 1 % NAA | |
| Bankroft (13 lat) | 104 | 68 |
| Mclntosh (13 lat) | 74 | 27 |
| Mclntosh (11 lat) | 99 | 53 |
Kwas alfanaftalenoctowy jest syntetycznym hormonem wzrostowym, stosowanym między innymi do przerzedzania zawiązków owocowych.
W Ameryce i w Europie Zachodniej znajduje się w sprzedaży emulsja do zabezpieczania ran pod nazwą ,,Tre-Hold”. Zawiera ona 1% NAA. Podobną emulsję można przygotować sposobem domowym dodając do białej farby emulsyjnej Pomonitu płynnego R-10, który zawiera 10% sól potasową kwasu alfanaftalenoctowego. Na 1 litr farby trzeba dodać 120 ml Pomonitu. Aby uniknąć nadmiernego rozcieńczenia farby roztworem Pomonitu należy przed dodaniem tego preparatu zlać z nad odstałej farby wodę. Po dodaniu Pomonitu trzeba farbę dokładnie wymieszać. Smarować należy rany świeże, zaraz po cięciu. Najlepsze rezultaty uzyskuje się na drzewach, które miały wycięte grube gałęzie. Jeśli cięcie ograniczało się do drobnych pędów, to dla lepszego rezultatu trzeba smarować nie tylko rany lecz i korę na górnej stronie konarów.
Środki chemiczne opóźniające wzrost nazywamy retardantami. Retardanty hamują wzrost międzywęźli i dzięki temu pędy są krótsze, gałązki bardziej krępe, pokrój korony zwarty. Młode drzewa owocowe opryskane retardantami tworzą mniejszą sumę przyrostów, co umożliwia ograniczenie cięcia. Retardanty stosowane na młode drzewa przyspieszają tworzenie się pąków kwiatowych i wejście drzew w okres owocowania.
W praktyce sadowniczej stosuje się dwa środki Alar i Ethrel (Ethephon). Składnikiem czynnym Alaru jest dwumetylohydrazyna kwasu bursztynowego. Alar hamuje wzrost pędów u większości gatunków drzew owocowych uprawianych w umiarkowanym klimacie. W celu zahamowania wzrostu pędów opryskuje się drzewa Alarem mniej więcej 4 tygodnie po kwitnieniu. Najczęściej stosuje się stężenie od 0,1% do 0,2%. Dla uzyskania najlepszych efektów można opryskiwać dwukrotnie w 4 i 6 tygodni po kwitnieniu. Opryskiwania wykonane później w małym stopniu wpływają na wzrost drzew, a bardziej na jakość owoców. Owoce z drzew opryskiwanych są mniejsze, bardziej jędrne i wybarwione. Alar można stosować w celu hamowania wzrostu wilków opryskując na początku czerwca części środkowe koron za pomocą opryskiwacza lancowego.
Ethrel podobnie jak i Alar hamuje wzrost pędów. Składnikiem czynnym Ethrelu jest kwas 2-chloroetylofosfonowy. Po wniknięciu tego preparatu do zielonych części rośliny wydziela się etylen, który należy do naturalnych regulatorów wzrostu roślin. Ethrel hamuje wzrost pędów, przyspiesza dojrzewanie owoców i ułatwia ich oddzielanie się od pędów. Na młodych nie owocujących drzewach Ethrel może być stosowany bezpiecznie w formie opryskiwań w stężeniu od 0,05% (drzewa pestkowe) do 0,08% (drzewa ziarnkowe) w 4 do 6 tygodni po kwitnieniu. Na drzewach owocujących Ethrel wywołuje przerzedzanie zawiązków owocowych. Można go stosować w przypadku obfitego owocowania drzew w celu zahamowania wzrostu pędów i przerzedzenia zawiązków.
W praktyce sadowniczej coraz częściej stosuje się Alar łącznie z Ethrelem, a niekiedy również z dodatkiem NAA. Alar w stężeniu 0,1 % i Ethrel w stężeniu 0,05% bardzo skutecznie hamują wzrost większości odmian jabłoni (tabela).
Tabela. Wzrost młodych jabłoni Mclntosh opryskiwanych przez 3 kolejne lata, 0,1% roztworem Alaru i 0,05% roztworem Ethrelu (wg A. Miki, M. Grochowskiej i A. Karaszewskiej)
| Suma przyrostów na drzewach (m/drzewo) | ||
| Wiek drzew po posadzeniu do sadu | opryskanych | nie
opryskanych |
| 2 rok | 5,9 | 9,7 |
| 3 rok | 9,2 | 29,0 |
| 4 rok | 19,1 | 19,4 |
| Razem za 3 lata | 34,2 | 58,1 |
Obydwa preparaty Alar i Ethrel są zarejestrowane w Polsce i mogą być powszechnie stosowane.
Spośród środków powodujących zamieranie wierzchołka pędów, działających na zasadzie chemicznego uszczykiwania, zastosowanie praktyczne znalazł preparat produkowany w USA pod nazwą ,,Off-Shoot-O”. Jest to mieszanina estrów kwasów tłuszczowych. Preparat ten jest stosowany od dawna w Europie Zachodniej w uprawie azalii dla uzyskiwania krępych i zwartych roślin.
W szkółkach i w sadach można opryskiwać preparatem „Off-Shoot-O” młode drzewka jabłoni, grusz i śliw w celu zahamowania wzrostu wierzchołków pędów i zmuszenia ich do rozgałęzienia się. W szkółkach opryskuje się jednoroczne okulanty gdy mają one od 60-80 cm wysokości. W sadach opryskiwanie wykonuje się w drugiej połowie czerwca. Polecane stężenie wynosi od 1,5 do 2%. W Polsce preparat ten nie jest jeszcze dopuszczony do użytku. Wiele innych preparatów znajduje się w trakcie badań i na pewno niektóre z nich znajdą zastosowanie praktyczne. Najbardziej obiecujące są trzy preparaty angielskie: PP-333, MB-25105 i NC-9634. Działają one na wierzchołki pędów dając podobne efekty jak ręczne uszczykiwanie.