Jeszcze na początku poprzedniego stulecia uważano, że cięcie wywiera tylko dobroczynne działanie na wzrost drzew i ich owocowanie. Pogląd taki panował w okresie, gdy sadownictwo europejskie rozwijało się pod wpływem sztuki ogrodniczej wyniesionej z dziewiętnastowiecznych ogrodów przypałacowych. Kiedy w latach dwudziestych wykonano pierwsze doświadczenia z cięciem drzew owocowych okazało się, że daje ono nie tylko dobre, lecz i złe skutki.
Jedne z pierwszych prac naukowych na temat cięcia jabłoni były wykonane w Ameryce przez Gardnera, Bradforda i Hookera, a następnie przez Chandlera. Prace te wykazały, że drzewa cięte w okresie spoczynku zimowego lub też na wiosnę rosną silniej, lecz mimo silniejszego wzrostu pozostają mniejsze od drzew nie ciętych. Stwierdzenie powyższe jest dotąd aktualne, mimo że od tamtej pory wiedza dotycząca wpływu cięcia na drzewa znacznie się rozszerzyła. Cięte drzewa i krzewy starają się odbudować usunięte części nadziemne tworząc nowe, liczne i długie pędy. Rzadko kiedy pędy te są na tyle długie, aby mogły wyrównać ubytek wywołany cięciem i dać jeszcze takie przyrosty jakie w tym czasie dały drzewa nie cięte. Różnice można łatwo stwierdzić mierząc roczne przyrosty pędów i rozmiary koron drzew. Na drzewach ciętych przyrasta więcej pędów i są one dłuższe niż na drzewach nie ciętych, a mimo to rozmiary koron tych pierwszych są mniejsze (tab. 1).
Tabela 1. Wpływ cięcia młodych jabłoni na przyrost pędów, grubości pnia i wielkość korony
| Sposób
cięcia |
Suma długości rocznych przyrostów w m | Średnia dtugość rocznych przyrostów w cm | Powierzchnia
przekroju |
||
| Odmiana | pnia po sześciu latach w cm | korony po sześciu latach w m | |||
| pędy corocznie skracane o 1/3 | 57 | 43 | 70,7 | 8,2 | |
| Mclntosh | pędy nie skracane | 34 | 40 | 71,8 | 14,1 |
| pędy corocznie skracane o 1/3 | 76 | 45 | 59,4 | 9,9 | |
| Jonatan | pędy nie skracane | 58 | 36 | 64,6 | 14,1 |
Jeśli cięcie jest umiarkowane, to różnice w wielkości koron między drzewami ciętymi i nie ciętymi zanikają około 10 roku życia drzew, kiedy wchodzą one w okres obfitego owocowania. Drzewa nie cięte owocują z reguły bardziej obficie. Obfite owocowanie hamuje rozrastanie się koron i dzięki temu drzewa cięte mogą wówczas dorosnąć do wielkości drzew nie ciętych.
Jeśli cięcie jest intensywne, to może ono w sposób trwały zahamować powiększanie się koron i utrzymać je w stałych rozmiarach przez wiele lat. Tak się dzieje obecnie w wielu gęsto sadzonych sadach intensywnych. W sadach tych kilkunastoletnie jabłonie mają korony nie przekraczające 4 m średnicy i 3 m wysokości. Korony te z powodu cięcia nie powiększają się. Jabłonie w tym samym wieku rosnqce swobodnie, w luźnej rozstawie i słabo cięte majq korony dochodzące do 7 m średnicy i 6 m wysokości. W dalszym ciągu powiększają one swoje rozmiary.
Aby sobie uzmysłowić jak bardzo ograniczamy za pomocą cięcia wielkość drzew w sadach pielęgnowanych, trzeba się przyjrzeć starym jabłoniom i gruszom nigdy nie ciętym, które można spotkać w obejściach gospodarskich. Są to prawdziwe olbrzymy w porównaniu do równie starych drzew w sadach. Pieniążek w książce „Dookoła sadowniczego świata” opisuje 60-letnią jabłoń spotkaną w Chinach o wysokości 6,5 m i średnicy korony 13 m corocznie dającą średnio prawie tonę owoców. Na miejscu jednej tak wielkiej jabłoni mamy obecnie w sadach co najmniej 6 drzew utrzymywanych przez wiele lat w tych samych wymiarach za pomocą cięcia.
Cięcie stwarza szczególnie duże możliwości regulowania wielkości krzewów pnących, na przykład winorośli. We Włoszech można oglądać wiekowe plantacje złożone z silnie ciętych krzewów mających zaledwie kilkumetrową łozę, podczas gdy słabo cięto kr/ewy przy domach mają łozy długości kilkaset metrów.
Cięcie polega zwykle na skracaniu i usuwaniu pędów, gałęzi lub konarów. Skracanie pędów powoduje znaczne zmiany w charakterze ich wzrostu. Przede wszystkim zniesiona zostaje naturalna dominacja pąka wierzchołkowego na pędzie, jaka istnieje w warunkach jego naturalnego wzrostu. Dominacja polega na tym, że jeden, a czasem dwa lub trzy pąki szczytowe na pędzie, zyskują wcześnie na wiosnę przewagę nad innymi pąkami i rozwijając się bardzo intensywnie hamują rozwój pąków niżej leżących. Proces ten regulowany jest przez naturalne regulatory wzrostu (hormony) wytwarzane w pąkach i rosnących wierzchołkach. W tych warunkach na szczycie pędu powstają najwyżej trzy długie przyrosty, podczas gdy pozostałe pąki rozwijają się jako krótkopędy. Jeśli pąki szczytowe usuniemy podczas cięcia wraz z odcinkiem pędu, to dominacja wierzchołkowa zostaje zniesiona. Znacznie więcej pąków wybija w długie przyrosty.
Tabela 2. Wpływ cięcia młodych jabłoni na liczbę długopędów i krótkopędów powstających na dwuletnich przyrostach
| Sposób
cięcia |
Liczba | Stosunek | ||
| Odmiana | długo
pędów |
krótko
pędów |
długopędów do krótkopędów | |
| Mclntosh | pędy corocznie skracane o 1/3 | 4,6 | 5,7 | 1:1,2 |
| pędy nie skracane | 2,4 | 13,8 | 1:5,8 | |
| pędy corocznie skracane o 1/3 | 4,6 | 6,8 | 1:1,5 | |
| Jonatan | pędy nie skracane | 2,4 | 13,1 | 1:5,5 |
Tabela 3. Przyrost powierzchni liści na ciętych i nie ciętych dwuletnich jabłoniach odmiany Melba (wg A. Miki, M. Grochowskiej, A. Karaszewskiej)
| Powierzchnia liści | w dm2 na drzewo | |||
| Sposób cięcia | 1 czerwca | 29 czerwca | 26 lipca | 3 października |
| Pędy skracane wiosną o 1/3 dł. | 10,2 | 34,6 | 88,8 | 113,4 |
| Pędy nie skracane | 26,2 | 67,9 | 90,8 | 119,9 |
Wskutek cięcia zmienia się proporcja między poszczególnymi rodzajami pędów w koronie drzewa. Na młodych nie ciętych jabłoniach przyrasta co roku pięciokrotnie więcej krótkopędów niż długopędów. Przy intensywnym cięciu ilość przyrastających krótkopędów w stosunku do długopędów wynosi w zależności od odmiany 1:1,2 lub 1:1,5 (tab. 2).
Cięcie zmienia konstrukcję korony, a także i pokrój drzew. Młode drzewa nie cięte tworzą koronę luźną, konary mają długie i wiotkie, pędy zwisające. Młode drzewa cięte tworzą koronę zwartą i gęstą, konary mają krępe, pędy sztywne .
Aż do końca lat czterdziestych panował w Europie pogląd, że pędy młodych drzew trzeba skracać aby w ten sposób uzyskać konary sztywne i mocne. Uważano, że najpierw należy zadbać o mocną
konstrukcję korony, a dopiero później, kiedy drzewo osiągnie okoto 10 lat można mu pozwolić owocować.
Na początku lat pięćdziesiątych Preston w Anglii wykazał jak duże straty w plonach przynosi skracanie pędów. Zabieg ten został stopniowo ograniczony w większości sadów w Europie, lecz nadal bywa stosowany w niektórych regionach w Ameryce, w Australii i w Chinach.
Cięcie wywołuje istotne zmiany nie tylko w obrębie korony, lecz także w całym drzewie. Jeśli cięcie wykonane jest na wiosnę, to w pierwszej połowie okresu wegetacyjnego drzewa mają mniejszą powierzchnię liści niż analogiczne drzewa nie cięte, te różnice pokazuje tab. 3. Silniejszy wzrost pędów drzew ciętych wyrównuje stopniowo tę różnicę, lecz nie wcześniej niż na początku sierpnia. Jeśli drzewa cięte są latem, to również powierzchnia ulistnienia zmniejsza się. W obydwu przypadkach ubywa asymilatów, które produkowane są w liściach. Drzewa cięte mają ograniczone możliwości gromadzenia zapasów i w związku z tym mniejszy jest przyrost pnia i korzeni. Różnice przyrostu pnia i korzeni między drzewami ciętymi i nie ciętymi ujawniają się ostro u drzew młodych. U drzew starszych różnice wywołane cięciem mogą być zatarte wskutek bardziej obfitego owocowania drzew nie ciętych.